Podział administracyjny Cypru. Cypr jest podzielony oficjalnie na 6 dystryktów (okręgów) ( gr. επαρχίες), ich nazwy pochodzą od nazw miast, które są stolicami dystryktów: Famagusta, Kirenia, Larnaka, Limassol, Nikozja, Pafos . W praktyce dwa z nich w całości pod władzą Republiki Cypryjskiej, jeden w całości pod władzą Wszystko jest uzależnione od prawa morskiego, które reguluje stosunki międzynarodowe związane z wykorzystaniem mórz, oceanów i innych wód terytorialnych. Pomiędzy państwami obowiązują zasady wynikające z prawa międzynarodowego, które regulują korzystanie z morskich wód terytorialnych. Większość z nich znajduje się na półkuli północnej. Właśnie dlatego Południe w nauce nazywa się hydrologicznie. Kontynenty i oceany świata są również podzielone na dwie grupy w stosunku do równika. Ci, którzy stoją ponad linią, należą do północnej połowy, reszta na południe. Każdy kontynent graniczy z wodami świata. Vay Tiền Nhanh. Podział polityczny świata to pierwszy dział drugiej klasy liceum 4-letniego. Zawiera informacje o państwach, organizacjach międzynarodowych, konfliktach i czynnikach rozwoju społeczno-gospodarczego. Spis tematów (kliknij na temat, aby przejść do strony) Podział polityczny świata I Państwa świata Co znajdę w tym temacie? Państwa i stolice Granice państw Podział polityczny mórz i oceanów Enklawa i eksklawa II Dekolonizacja a współczesny świat Co znajdę w tym temacie? Przebieg kolonizacji świata Dekolonizacja Wpływ kolonializmu i dekolonizacji na współczesny świat III Dezintegracja i integracja na świecie Co znajdę w tym temacie? Dezintegracja bloku wschodniego Współczesne ruchy dezintegracyjne Płaszczyzny integracji na świecie Unia Europejska Istotne organizacje międzynarodowe IV Współczesne konflikty zbrojne i terroryzm Co znajdę w tym temacie? Przyczyny konfliktów zbrojnych Wybrane konflikty zbrojne po 1989 r. Skutki konfliktów zbrojnych Terroryzm Wpływ mediów na postrzeganie konfliktów V Wskaźniki rozwoju państw Co znajdę w tym temacie? Czynniki wpływające na rozwój państw Przyczyny zróżnicowania tempa rozwoju państw Cechy społeczno-gospodarcze państw o różnym poziomie rozwoju Wskaźniki rozwoju państw Słownik Przejdź do słownika (kliknij) Aparat pojęciowy w tym dziale (kliknij aby rozwinąć definicję): Autonomia Ograniczona w pewnym zakresie forma suwerenności, gdzie część kompetencji (zwłaszcza w zakresie polityki zagranicznej) sprawuje inny podmiot, natomiast kraj/region autonomiczny cieszy się ograniczoną swobodą w zakresie polityki wewnętrznej. Kliknij by dowiedzieć się więcej Bank Światowy (WB) Światowa organizacja finansowa, zrzeszająca 189 państw. Celem organizacji jest udzielanie długoterminowych kredytów dla słabiej rozwiniętych i znajdujących się w kryzysie państw oraz przeciwdziałanie ubóstwu. Kliknij by dowiedzieć się więcej Dekolonizacja Upadek imperiów kolonialnych rozpoczęty w XIX wieku, a najintensywniej zachodzący po II Wojnie Światowej, prowadzący do powstania dużej liczby nowych państw w Amerykach, Afryce i Azji. Kliknij by dowiedzieć się więcej Dezintegracja (polityczna) Rozpad bytu politycznego na mniejsze podmioty (np. rozpad Jugosławii), uniezależnienie się części terytorium danego państwa lub rozpad organizacji międzynarodowej. Kliknij by dowiedzieć się więcej Dochód Narodowy (DN) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PNN pomniejszona o koszt podatków pośrednich (min. VAT i akcyzę). Kliknij by dowiedzieć się więcej Eksklawa Część państwa położona poza jego podstawowymi granicami – terytorium odcięte od macierzystego lądu – oddzielone od głównej części kraju poprzez terytoria innych państw. Kliknij by dowiedzieć się więcej Enklawa Państwo (lub jego fragment) otoczony w całości przez terytorium dokładnie jednego innego państwa – nieposiadające żadnego kontaktu z innym państwem niż przez teren kraju otaczającego. Kliknij by dowiedzieć się więcej Europejski Obszar Gospodarczy (EOG) Porozumienie gospodarcze obejmujące kraje Unii Europejskiej oraz 3 z 4 krajów EFTA (Liechtenstein, Norwegię i Islandię) i tworzące między tymi państwami wspólny rynek oraz strefę wolnego handlu. Kliknij by dowiedzieć się więcej Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) Porozumienie handlowe państw niebędących członkami Unii Europejskiej, a dążących do ułatwień w handlu wzajemnym (strefa wolnego handlu). Obecnie (za wyjątkiem Szwajcarii) państwa członkowskie (Islandia, Liechtenstein i Norwegia) należą także do Europejskiego Obszaru Gospodarczego tzn. podpisały porozumienie handlowe z Unią Europejską. Kliknij by dowiedzieć się więcej G4 Grupa czterech państw (Indie, Japonia, Brazylia i Niemcy) dążących do uzyskania stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Kliknij by dowiedzieć się więcej G7 Grupa 7 państw należących do największych światowych gospodarek (USA, Kanady, Francji, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii i Japonii) i przedstawicieli Unii Europejskiej. Grupa dyskutuje na temat rozwiązywania problemów w skali globalnej. Kliknij by dowiedzieć się więcej G20 Grupa 19 państw i Unii Europejskiej oraz zapraszanych gościnnie innych państw, największych światowych gospodarek. Państwa dyskutują nad światowymi problemami, zwłaszcza z sektora finansowego. Kliknij by dowiedzieć się więcej Granica Linia (odcinek), o pionowym przebiegu, przecinająca wszystkie sfery ziemi, która stanowi koniec jednego państwa (terytorium, obszaru) a początek innego. Może mieć charakter naturalny (granica naturalna) jeżeli przebiega po przyrodniczych barierach terenowych np. rzekach, jeziorach, morzach, górach lub sztuczny (granica sztuczna) jeżeli przebiega po zintegrowanym terenie. Kliknij by dowiedzieć się więcej Granica naturalna Typ granicy, która przebiega z wykorzystaniem naturalnych barier przyrodniczych w terenie, np. wzdłuż koryt rzek, misy jeziora, szczytów górskich itp. Kliknij by dowiedzieć się więcej Granica sztuczna Typ granicy, która przebiega po zintegrowanym, jednolitym terenie, nie wykorzystując żadnych przeszkód naturalnych. Kliknij by dowiedzieć się więcej Grupa Wyszehradzka (V4) Międzynarodowa organizacja polityczna zrzeszająca Polskę, Czechy, Słowację i Węgry. Początkowymi celami była współpraca w celu integracji z NATO i UE i porozumienie o wolnym handlu w obrębie Grupy, a po integracji z UE – jednolita polityka wobec Wspólnoty. Kliknij by dowiedzieć się więcej Integracja (polityczna) Łączenie się podmiotów politycznych w nowy byt np. poprzez łączenie się państw w nową jednostkę (np. Zjednoczenie Niemiec) lub budowanie organizacji międzynarodowej w ramach której realizowana jest wspólna polityka. Może zachodzić na płaszczyźnie: politycznej, gospodarczej lub militarnej. Kliknij by dowiedzieć się więcej Kolonializm Okres w dziejach i zarazem polityka państwa, kiedy dochodzi do masowego rozwoju obszarów kolonialnych państw europejskich, polegających na podbiciu istniejących ludów (uważanych często za prymitywne) na innych kontynentach – w Amerykach, Afryce, południowo-wschodniej Azji czy Australii lub zasiedlenie tych terenów o ile nie były wcześniej zamieszkałe. Kolonializm rozpoczął się wraz z erą wielkich odkryć geograficznych, a najintensywniej przebiegał w XVI, XVII i XVIII wieku. System upadł w XIX i XX wieku Kliknij by dowiedzieć się więcej Liga Państwa Arabskich (LPA) Międzynarodowa organizacja polityczna zrzeszająca kraje w kręgu kulturowym i religijnym islamu. Celem organizacji jest zacieśnienie stosunków tej grupy krajów oraz stworzenie przeciwwagi dla państwa Izrael i jego sojuszników. Sojusz zrzesza 22 kraje w tym nieuznawaną Palestynę. Kliknij by dowiedzieć się więcej Morskie wody wewnętrzne Integralna, morska część terytorium państwa-właściciela, na której posiada on teoretycznie całkowitą i nieskrępowaną władzę. Obejmuje akweny o szerokości kontaktu z morzem mniejszej niż 24 mile morskie. Kliknij by dowiedzieć się więcej Niepodległość (państwa) Zdolność do samodzielnego decydowania w każdej sprawie, bez ulegania wpływom lub bezpośrednim poleceniom innych podmiotów. Samostanowienie. Kliknij by dowiedzieć się więcej Ogłoszenie (akt) niepodległości Decyzja prawna określonej społeczności stwierdzająca jej uniezależnienie się od innego podmiotu, zazwyczaj określająca także zakres tejże niepodległości (np. poprzez ustalenie granic nowego kraju). Kliknij by dowiedzieć się więcej Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) Międzynarodowa organizacja handlowa, grupa 13 państw – głównych światowych producentów ropy naftowej. Kartel gospodarczy, którego celem jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu cen ropy, korzystnego z punktu widzenia członków organizacji. Kliknij by dowiedzieć się więcej Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) Globalna, ogólnoświatowa organizacja polityczna powstała w 1945 r. z siedzibą w Nowym Yorku. Liczy 193 członków (wszystkie uznawane państwa świata za wyjątkiem Watykanu). Stanowi forum współpracy międzynarodowej i działań na rzecz pokoju. Kliknij by dowiedzieć się więcej Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) Międzynarodowy sojusz wojskowy demokratycznych krajów głównie zachodniej Europy oraz USA i Kanady, liczący łącznie 29 państw. Celem organizacji jest wzajemna obrona na wypadek agresji ze strony państw trzecich. Kliknij by dowiedzieć się więcej Organizacja Państw Amerykańskich (OPA) Międzynarodowa organizacja polityczna zrzeszająca wszystkie państwa obu Ameryk tj. 35 krajów (za wyjątkiem terytoriów zależnych państw europejskich). Celem organizacji jest przede wszystkim stabilizowanie sytuacji politycznej i dążenie do pokojowego rozwiązywania sporów na kontynentach amerykańskich. Kliknij by dowiedzieć się więcej Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Międzynarodowa organizacja polityczna i gospodarcza skupiająca 37 wysokorozwiniętych państw demokratycznych. Podejmuje działania lobbingowe na rzecz określonych regulacji prawnych wśród państw członkowskich, zmierzających do podniesienia stopy życiowej i liberalizacji gospodarczej. OECD udziela też pomocy gospodarczej słabszym krajom. Kliknij by dowiedzieć się więcej Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) Międzynarodowy sojusz militarny, odpowiednik NATO w regionie Pacyfiku, pakt wojskowy USA, Nowej Zelandii i Australii mający na celu wzajemną obronę na wypadek zewnętrznego zagrożenia. Kliknij by dowiedzieć się więcej Państwo Zorganizowany podmiot społeczności międzynarodowej, spełniający szereg kryteriów świadczących o jego niezależności od innych podmiotów, do których należą: własne terytorium (nad którym sprawuje kontrolę), ludność, własny rząd i uznanie międzynarodowe ze strony innych państw. Czynem sprawczym tworzącym państwo jest akt (deklaracja) niepodległości. Kliknij by dowiedzieć się więcej Państwo nieuznawane Podmiot spełniający wszystkie cechy pozwalające na zaliczenie go do grupy państw, za wyjątkiem uznania międzynarodowego. Posiada terytorium, ludność, rząd i często dokonał aktu ogłoszenia niepodległości, ale decyzja ta nie została przyjęta do wiadomości przez inne państwa. Kliknij by dowiedzieć się więcej Piractwo Akt rozboju morskiego, współcześnie rozumiany najczęściej jako porwanie okrętu (np. dużego statku transportowego) dla okupu (ze względu na cenny ładunek lub załogę) lub w celu zrabowania jego ładunku. W XXI wieku problem piractwa utożsamiany jest z tzw. Somalijskimi Piratami. Kliknij by dowiedzieć się więcej oraz tutaj: Kliknij by dowiedzieć się więcej Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (NAFTA) Porozumienie gospodarcze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Meksyku, tworzące między krajami członkowskimi strefę wolnego handlu. Nie obejmuje unii celnej wobec państw trzecich. Kliknij by dowiedzieć się więcej Produkt Krajowy Brutto (PKB) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, łączna wartość towarów i usług wytworzonych w danym kraju w przyjętej jednostce czasu (najczęściej w ciągu jednego roku). Kliknij by dowiedzieć się więcej Produkt Krajowy Brutto (PKB) per capita Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PKB podzielona przez liczbę mieszkańców. Uzyskuje się w ten sposób średni poziom wartości produkcji wytworzonej przez 1 obywatela. Umożliwia to porównywanie ze sobą dowolnych państw, bez względu na ich liczbę ludności. Kliknij by dowiedzieć się więcej Produkt Krajowy Brutto (PKB) per capita mierzone parytetem siły nabywczej (PPP) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, informuje jaka jest rzeczywista wartość PKB per capita po uwzględnieniu różnic w poziomie cen. Kliknij by dowiedzieć się więcej Produkt Narodowy Brutto (PNB) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, uwzględnia towary i usługi wytworzone tylko przez obywateli (i podmioty gospodarcze) danego kraju – ale także, jeżeli pozostają oni zagranicą. Kliknij by dowiedzieć się więcej Produkt Narodowy Netto (PNN) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, to wartość PNB pomniejszona o koszty amortyzacji tj. zużycie środków produkcji niezbędnych do wytworzenia PNB. Kliknij by dowiedzieć się więcej Stolica Miasto w państwie, które z określonych powodów pełni szczególną rolę siedziby władz tego państwa. Najczęściej największe miasto kraju (choć nie jest to regułą). W niektórych krajach istnieje kilka stolic. Kliknij by dowiedzieć się więcej Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) Międzynarodowa organizacja polityczno-gospodarcza zrzeszająca 10 państw w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Cele organizacji to zarówno działania na rzecz pokoju w regionie, jak i przyspieszenia rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturowego państw członkowskich. Kliknij by dowiedzieć się więcej Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu Porozumienie gospodarcze tworzące strefę wolnego handlu w krajach: Albanii, Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Macedonii Północnej, Mołdawii, Serbii i Kosowie. Pierwotnie porozumienie obejmowało Polskę, Czechosłowację (a potem Czechy i Słowację) oraz Węgry. Państwa opuszczają porozumienie z chwilą wejścia do Unii Europejskiej. Kliknij by dowiedzieć się więcej Terroryzm Forma walki z użyciem przemocy, w której dokonuje się ataków lub zamachów przy wykorzystaniu pojedynczych żołnierzy (często samobójców) ewentualnie niewielkich oddziałó, w celu zniszczenia kluczowego obiektu lub uprowadzenia albo zabicia cywili albo określonych osób. Nadrzędnym celem terroryzmu jest sianie strachu i paniki oraz demobilizacja opinii publicznej. Kliknij by dowiedzieć się więcej Terytorium Część powierzchni ziemi znajdująca się pod władzą i zarządem określonego państwa lub innego podmiotu społeczności międzynarodowej o jednoznacznie określonych granicach. Kliknij by dowiedzieć się więcej Terytorium zależne Obszar o częściowej autonomii wewnętrznej i niewielkiej autonomii zewnętrznej będący w silnej zależności od decyzji innego – znacznie silniejszego – kraju. Najczęściej dawna kolonia tego państwa, która z różnych powodów nie domaga się niepodległości. Kliknij by dowiedzieć się więcej Unia Afrykańska (UA) Międzynarodowa organizacja polityczna (w dalszej kolejności także militarna i gospodarcza), zrzeszająca wszystkie kraje Afryki. Organizacja ma szereg zadań min. promocję demokracji, wspieranie rozwoju gospodarczego i walki z biedą, ale też dążenia do integracji politycznej na wzór Unii Europejskiej – z utworzeniem wspólnego parlamentu i przyjęciem wspólnej waluty. Kliknij by dowiedzieć się więcej Unia Europejska (UE) Wielonarodowa wspólnota polityczna i gospodarcza, organizacja międzynarodowa budowana stopniowo po II Wojnie Światowej w celu zagwarantowania pokoju i przyspieszenia rozwoju gospodarczego przez państwa Europejskie, obecnie zrzeszająca 27 członków. Posiada wspólnotowe ciała decyzyjne i rynek wewnętrzny oparty na 4 filarach swobodnego przepływu: osób, towarów, usług i kapitału. Kliknij by dowiedzieć się więcej Uznanie międzynarodowe Poparcie innych państw dla decyzji o niepodległości określonego podmiotu, wyrażone najczęściej w formie jednostronnej deklaracji państwa udzielającego uznania. Kliknij by dowiedzieć się więcej Wartość Dodana Brutto (WDB) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, nowy miernik, to wartość PKB pomniejszona o koszty produkcji (obrazuje więc rzeczywisty wzrost poczyniony w toku obróbki półproduktów). Kliknij by dowiedzieć się więcej Wielokryterialny wskaźnik ubóstwa (MPI) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, wskaźnik wyliczany przez ONZ dla krajów o niskich wartościach HDI. Zastąpił dawny wskaźnik HPI (ang. Human Poverty Index). Wskaźnik MPI określa poziom ubóstwa kraju – im wyższy, tym większe ubóstwo. Do jego obliczenia wykorzystuje się 10 zmiennych, obejmujących zdrowie, edukację i standard życia. Kliknij by dowiedzieć się więcej Wody terytorialne Pas 12-mil morskich od brzegu państwa-właściciela, część morza przynależąca do danego kraju, na którym posiada ono niemal całkowitą władzę, za wyjątkiem wstrzymania prawa do swobodnej żeglugi przez to terytorium. Kliknij by dowiedzieć się więcej Wojna domowa Forma konfliktu, w której walczące strony należą do tego samego państwa, a rywalizacja dotyczy spraw wewnętrznych danego kraju. Kliknij by dowiedzieć się więcej Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) Jedna z miar poziomu rozwoju gospodarczego państw, wieloaspektowa wypadkowa czterech składowych. Ranking HDI (wartości 0-1) powstaje na podstawie danych o: – oczekiwanej średniej długości życia – średniej liczby lat otrzymanego kształcenia osób w wieku 25 lat i powyżej – oczekiwanej liczby lat edukacji dzieci rozpoczynających naukę – Dochodu Narodowego per capita w dolarach amerykańskich według parytetu siły nabywczej Kliknij by dowiedzieć się więcej Wspólnota Niepodległych Państw (WNP) Międzynarodowa organizacja polityczna (o ambicjach także militarnych i gospodarczych) powołana do życia po upadku ZSRR w celu utrzymania bliskich kontaktów politycznych i gospodarczych między dawnymi państwami Związku. Zrzesza obecnie 10 państw po wystąpieniu ze Wspólnoty Gruzji i Ukrainy. Kliknij by dowiedzieć się więcej Wspólny Rynek Południa (MERCOSUR) Międzynarodowa organizacja gospodarcza zrzeszająca 4 kraje Ameryki Południowej (Brazylia, Urugwaj, Paragwaj, Argentyna + wykluczona w 2016 Wenezuela) oraz 6 kolejnych stowarzyszonych. Celem jest budowanie strefy wolnego handlu i unii celnej między krajami członkowskimi. Kliknij by dowiedzieć się więcej Wyłączna strefa ekonomiczna Morska strefa wpływów gospodarczych państwa-właściciela. Obejmuje pas 200 mil morskich od brzegu, chyba, że na danym akwenie nie jest możliwe jej wytyczenie (wtedy staje się to przedmiotem osobnego porozumienia). Państwo-właściciel posiada wyłączne prawo eksploatacji zasobów i prowadzenia badań naukowych na tym terenie. Kliknij by dowiedzieć się więcej Odpowiedzi Ania-23 odpowiedział(a) o 17:06 "Rola mórz i oceanów w funkcjonowaniu życia na Ziemi jest nie do przecenienia. Masy wód morskich i oceanicznych gromadzą wielkie ilości energii i traktowane są jako stabilizator ziemskiego klimatu. Cyrkulacja wód oceanicznych w powiązaniu z cyrkulacją atmosferyczną bierze udział w przenoszeniu tej energii między różnymi obszarami - procesy te mają podstawowe znaczenie w kształtowaniu klimatu poszczególnych regionów. Oceany oddziałują też na skład atmosfery: ich wody oraz żyjące w nich rośliny pochłaniają dwutlenek węgla, ponadto flora oceaniczna stanowi ważne źródło tlenu w atmosferze. Morza i oceany są źródłem żywności - ryby, skorupiaki, mięczaki i inne zwierzęta morskie dostarczają ok. 15% białka zwierzęcego spożywanego przez ludzi; regionalnie (głównie w Azji) odsetek ten jest znacznie większy. W światowej produkcji żywności szybko rośnie udział organizmów morskich pochodzących z hodowli w strefie brzegowej. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) dzieli oceany na sektory. Kilka z nich dostarcza większości światowych połowów ryb (ryć. Są to: północno-zachodnia część Oceanu Spokojnego (ok. 1/4 światowych połowów), południowo-wschodnia część Oceanu Spokojnego, północno-wschodnia część Oceanu Atlantyckiego i zachodnia część środkowego Oceanu Spokojnego (po 10-15% światowych połowów). W każdym z sektorów większość ryb pozyskuje się na obszarach najbogatszych łowisk, co jeszcze bardziej podkreśla dysproporcje w rozmieszczeniu zasobów organizmów morskich. Najbardziej produktywne ekosystemy morskie - rafy koralowe i lasy namorzynowe - nie tylko są środowiskiem życia ogromnej liczby gatunków zwierząt morskich, lecz także chronią sąsiadujący z nimi brzeg przed naporem fal morskich. Spod dna morskiego wydobywa się znaczne ilości surowców. Największe wśród nich znaczenie mają ropa naftowa i gaz ziemny (ok. 1/4 światowej produkcji). Poza tym z dna morskiego eksploatuje się piasek i żwir, siarkę, węgiel, rudy metali, diamenty. Ważną rolę w przyszłości mogą odegrać konkrecje polimetaliczne, przede wszystkim manganowe. W porównaniu do złóż występujących na lądach charakteryzują się one zwykle większą koncentracją metali. Zawierają znaczne ilości manganu (nawet 25-30%), żelaza, niklu, miedzi, kobaltu. Występują na rozległych obszarach dna oceanicznego, szczególnie w północno-wschodniej części Oceanu Spokojnego. Na razie są eksploatowane tylko w minimalnym stopniu, ze względu na wysokie koszty wydobycia (zalegają na znacznej głębokości) oraz problemy prawne - ciągle jeszcze trwają międzynarodowe uzgodnienia dotyczące górnictwa podwodnego na obszarach leżących poza strefami ekonomicznymi poszczególnych państw. Ważnym surowcem jest też sama woda morska, zawierająca ogromne ilości pierwiastków i związków chemicznych ważnych w gospodarce. Ze względu na rozmiar pozyskania należy wymienić przede wszystkich sól kuchenną (niemal V3 światowej produkcji), magnez i brom (ponad polowa światowej produkcji). W bogatych krajach, mających niedobory wody słodkiej (np. w Arabii Saudyjskiej), uzyskuje się ją odsalając wodę morską. Z wielu organizmów morskich wyodrębniane są substancje używane w produkcji cennych leków - tak np. badania krwi manatów mogą pomóc znaleźć lekarstwo na hemofilię. Ponadto składniki organizmów morskich (np. wodorostów) wykorzystywane są do wytwarzania różnych produktów, takich jak kosmetyki, farby, detergenty. W niektórych miejscach wykorzystuje się energię wód oceanów (m. in. elektrownia pływowa u ujścia rzeki Rance [czytaj: rans] w północnej Francji). W przyszłości to źródło energii na pewno będzie miało większe znaczenie. Od strony technicznej możliwe jest wykorzystywanie zarówno energii pływów, jak i fal oraz energii termalnej. Morza i oceany to także najważniejsze na świecie szlaki transportu - ogromna część handlu światowego wiedzie tą właśnie drogą. Wśród towarów przewożonych morzami i oceanami wyjątkowo duży udział ma ropa naftowa. Strefa brzegowa stanowi wyjątkowo atrakcyjne miejsce lokalizacji działalności gospodarczej, zwłaszcza takiej, w której wykorzystuje się surowce sprowadzane drogą morską (na wybrzeżach znajduje się wiele rafinerii ropy naftowej). Obszary nadbrzeżne to miejsca zamieszkania największej liczby ludności. Większość wielkich miast stanowią ośrodki portowe. Wybrzeże jest też popularnym celem turystycznym. Uważasz, że znasz lepszą odpowiedź? lub szkoła ponadpodstawowa geografia klasa 1 Autor: Katarzyna Kaczmarek Temat: Dynamika mórz i oceanów Czego dowiesz się na dzisiejszej lekcji? 1) Dowiesz się na czym polega upwelling i downwelling 2) Poznasz mechanizm ENSO i i jaki jest jego wpływ na środowisko 3) Poznasz przyczyny i skutki zanieczyszczeń wód morskich Na pewno wiesz, że morza i oceany są w nieustannym ruchu. Wyróżniamy ruchy pionowe (pływy, upwelling i downwelling) oraz poziome (prądy morskie oraz falowanie). Zajmiemy się pokrótce każdym z nich. PIONOWE RUCHY WODY 1) Pływy to cykliczne wznoszenie i opadanie poziomu morza wywołane siłą odśrodkową wynikającą z obrotu naszej planety. Bardzo znanym przykładem są te występujące w Zatoce Fundy. Zapraszam do obejrzenia: 2) Kolejnym rodzajem ruchu jest upwelling. Upwelling przybrzeżny polega na wynoszeniu na powierzchnię morza zimnych wód występuje w strefie przybrzeżnej powstaje dzięki wiatrom wiejącym wzdłuż brzegu, które powodują, zgodnie z teorią Ekmana*, odpływanie od brzegu wody powierzchniowej i zastępowanie jej wodami z niższych warstw. ** wiatr powinien przesunąć wodę wzdłuż wybrzeża, jednak czyni to pod kątem 90° w odniesieniu do brzegu, ze względu na odchylenie ruchu wody przez siłę Coriolisa. Jeśli chcesz zobaczyć jak wygląda kliknij tutaj: upwelling przybrzeżny Upwelling równikowy polega na rozsuwaniu powierzchniowej warstwy wody i umożliwia napływanie wody z głębin na powierzchnię morza zimnych wód występuje w strefie równikowej wywołuje go Prąd Północnorównikowy i Południoworównikowy Jeśli chcesz zobaczyć jak wygląda kliknij tutaj: upwelling równikowy Downwelling – występuje wtedy, gdy prądy morskie przenoszą ciepłe wody powierzchniowe z niższych szerokości geograficznych do wyższych Wraz ze wzrostem szerokości geograficznej wody stopniowo się ochładzają i zwiększają swoją gęstość Następnie w szerokości 50oN i 50oS pogrążają się na głębokość kilku tysięcy metrów Tutaj możesz zobaczyć jak to wygląda: downwelling A teraz sprawdź swoją wiedzę:Uzupełnij tekst POZIOME RUCHY WODY 1) Prądy morskie – ruchy wody morskiej wywołane przez stałe wiatry w dolnych partiach troposfery, różnicami gęstości wód oceanicznych oraz zróżnicowaniem poziomu wód oceanicznych Głębokość 200 m Kierunek spowodowany działaniem siły Coriolisa Tworzą zamknięte kręgi cyrkulacyjne Podział: Prady zimne Prądy ciepłe Wody cieplejsze od wód, które je otaczają Płyną najczęściej od równika ku biegunom Niosą wody chłodniejsze od wód je otaczających Płyną od wyższych szerokości geograficznych ku niższym Źródło Czy znasz prądy morskie? Spróbuj podzielić je na ciepłe i zimne! Podział Prądów Morskich W jaki sposób wpływają prądy morskie na gospodarkę? Zastanów się, możesz wypisać na kartce, a potem poczytaj: 2) ENSO (Oscylacja Południowa EL NINO) posiada dwie fazy – zimną i ciepłą – różnią się one temperaturą wód powierzchniowych i ciśnieniem. LA NINA – dziewczynka – faza zimna U wybrzeży wschodniej Australii i Indonezji tworzy się ośrodek niskiego ciśnienia, natomiast nad zachodnim wybrzeżem Ameryki tworzy się wyż. Zgodnie z cyrkulacją pasatową u wybrzeży Australii pojawia się zjawisko upwellingu. EL NINO – chłopiec – ciepła faza W okresie co 2 – 7 lat pojawia się odwrócenie cyrkulacji wód oceanicznych – u wybrzeży Australii tworzy się wyż, natomiast w części oceanu otaczającego Amerykę. Skutkiem tego jest odwrócenie cyrkulacji pasatowej oraz zanik lub osłabienie zjawiska upwellingu. Wpływ na środowisko i gospodarkę: – anomalie pogodowe wywołane przez ENSO: ulewne deszcze w Ameryce Południowej, susze występujące jednocześnie na przykład w Australii, Indonezji i na Filipinach oraz będące ich skutkiem pożary lasów, silniejsze niż zazwyczaj zimowe burze i wiatry w Kalifornii susze w Indiach w okresie, w którym powinny trwać deszcze monsunowe huragany we wschodniej części Pacyfiku – duże zmniejszenie połowów ryb na wschodnim Pacyfiku – obniżenie plonów w południowo – wschodniej części Azji, Australii, Ameryce Północnej oraz Afryce. 3) Falowanie to ruch wody morskiej wywoływany przez wiatr. Odbywa się po torach kołowych Przy brzegu tworzą się fale przyboju Jeśli chcesz poobserwować wizualizację ruchów morskich zapraszam Cię na stronę: wizualizacja Po kliknięcie w menu earth może dowolnie zmieniać parametry (instrukcję znajdziesz w flipbooku NE – Podsumowanie: Sprawdź co zapamiętałeś: PODSUMOWANIE

podział terytorialny mórz i oceanów